Η ακουστική των αρχαίων Ελληνικών θεάτρων

Τρία στοιχεία συνθέτουν το αρχαίο ελληνικό θέατρο, η ορχήστρα, το κοί­λο και η σκηνή. Ο κύκλος της ορχήστρας αποτελεί τον πυρήνα της μορφής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Είτε πρόκειται για κύκλο χορευτών, είτε πρόκειται για κύκλο χορωδών, ένα είναι βέβαιο. Ο κύκλος αποτελεί το βέλτιστο σχή­μα για να μπορεί να βλέπει και να α­κούει άνετα ένας μεγαλύτερος αριθ­μός θεατών. Ακόμη περισσότερο ο κύκλος αποτελεί το φυσικό σχήμα που δημιουργείται και σήμερα γύρω από έναν ομιλητή.

Το κοίλον του θεάτρου, δηλαδή το ίδιο το θέατρο,αναπτύχθηκε αρχικά με τη βοήθεια ξύλινων κατασκευών. Καταστροφές κατέδειξαν το επικίν­δυνο των κατασκευών αυτών και ο­δήγησαν στην επινόηση πιο ασφαλών λύσεων, αρχικά κοντά σε λόφους για τη δημιουργία του κοίλου με εκσκα­φή και τελικά σε κατασκευές από πέ­τρα, που διασώζονται μέχρι τις μέρες μας. Η κυκλική διάταξη σε συνδυα­σμό με τη μεγάλη υπερύψωση μετα­ξύ σειρών καθισμάτων δίνει έναν μο­ναδικό συνδυασμό απρόσκοπτης θέ­ας και ακρόασης.

Αντίθετα με τον κύκλο της ορχή­στρας και του κοίλου η ευθεία αποτε­λεί το βασικό σχήμα της σκηνής. Η σκηνή είναι το κτίσμα μέσα στο οποίο συντελούνται όλες οι προετοιμασίες και ταυτόχρονα είναι το φόντο μπρο­στά στο οποίο διαδραματίζεται η θε­ατρική δράση. Αλλοτε κανονικό πέ­τρινο κτίριο, άλλοτε πρόχειρο ελα­φρύ κατασκεύασμα, σκηνικό, παρου­σιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις ως προς τη μορφή, το μέγεθος και τη θέση. Κυρίως τη θέση ως προς την ορχήστρα και την απόσταση από αυ­τή. Κρίνοντας από την κατάληξη της μορφής του κτιρίου της σκηνής, ό­πως μας παρουσιάζεται σε ένα κορυ­φαίο δείγμα θεάτρου, στην Επίδαυ­ρο, φαίνεται ότι μετά από παλινδρο­μήσεις διαμορφώθηκε ως ένα διώρο­φο κτίσμα στην εφαπτομένη του κύ­κλου της ορχήστρας, με το οποίο κλείνει η μία πλευρά του θεάτρου.

Η απλή επίλυση των τριών καθορι­στικών αυτών στοιχείων του θεατρι­κού χώρου, αποτελείτο μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Με όλα τα μέσα στην διάθεση του, ο σύγχρο­νος σχεδιαστής χάνει πολλές φορές αυτό το νόημα και οδηγείται σε λύ­σεις θεατρικών χώρων που δεν στη­ρίζουν την παράσταση αλλά αναλί­σκονται στο χώρο. Γι’ αυτό το μήνυ­μα που μας μεταφέρουν τα αρχαία ελληνικά θέατρα εξακολουθεί να εί­ναι επίκαιρο και δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό στο σύνολο του.

Η ακουστική ποιότητα των αρχαί­ων ελληνικών θεάτρων είναι τόσο γνωστή όσο και αξιοθαύμαστη, με α­ποτέλεσμα να παίρνει χαρακτήρα μυστικισμού. Στην πραγματικότητα για πολλά στοιχεία της ακουστικής αυτής έχουμε συγκεκριμένες απα­ντήσεις. Αυτές δεν θα πρέπει να τις δούμε σαν απομυθοποίηση. Γιατί δεν είναι πλήρεις, δεν απαντούν σε όλα τα ζητήματα. Αλλά κυρίως γιατί η ε­πιτυχία των θεάτρων αυτών οφείλε­ται όχι μόνο στην ακουστική αλλά και στη μορφή και τη λειτουργία τους.
Παράλληλα η κυκλική διάταξη υ­ποχρεώνει σε μία συγκέντρωση όλου του θεάτρου στα δρώμενα, στοιχείο ζωτικό για τον θεατρικό χώρο, για το σχεδιασμό του και για την μεταφορά των θεατών από τον πραγματικό στο θεατρικό χώρο.
Καμιά άλλη μορφή χώρου δεν δη­μιουργεί τέτοια αίσθηση συγκέντρω­σης της προσοχής όλων στην παρά­σταση. Καμιά άλλη μορφή δεν δημι­ουργεί τέτοια αίσθηση συμμετοχής στη μεγάλη ομάδα των θεατών. Γι΄ αυτό και παρά τα φτωχά συνήθως τε­χνικά μέσα, σε σύγκριση με ένα πλή­ρες σύγχρονο θέατρο, το αίσθημα της μέθεξης είναι πανίσχυρο. Είναι στο χέρι του σκηνοθέτη να μας με­ταφέρει ακόμη και σήμερα, πίσω στο χρόνο. Το θέατρο παρέχει όλα τα α­ναγκαία στοιχεία.

Γνωρίζουμε ότι η ακουστική δεν υ­πήρχε ως επιστήμη στον αρχαίο ελ­ληνικό κόσμο. Οι προγονοί μας ήταν περισσότερο φιλόσοφοι και λιγότερο επιστήμονες. Ως φιλόσοφοι είχαν την ικανότητα να παρατηρούν το πε­ριβάλλον τους και να εξάγουν συ­μπεράσματα. Και ακόμη πιο σπου­δαίο, είχαν τον κοινό νου να τα μετα­φέρουν και να τα εφαρμόζουν στη ζωή τους, στα έργα τους.

Η πρώτη παρατήρηση είναι η σχε­δόν ομοιόμορφη κατανομή της ηχη­τικής ενέργειας της φωνής γύρω α­πό έναν ομιλητή, μία παρατήρηση που μπορούσε να γίνει και να επαλη­θευτεί αμέτρητες φορές σε συγκεντρωσεις ομιλητών στην αγορά. Από αυτή προκύιπει ο κυκλικός χαρακτή­ρας του κοίλου.
Η δεύτερη παρατήρηση είναι η πα­ρεμπόδιση της άνετης ακρόασης, ό­ταν ο ακροατής δεν βλέπει τον ομι­λητή. Παρατήρηση που προήλθε επί­σης από την αγορά, και που οδήγησε στην κλίση του κοίλου.
Η τρίτη παρατήρηση είναι η ανά­κλαση, μια παρατήρηση που γίνεται στη φύση, μπροστά σε ένα βράχο. Η ενίσχυση της φωνής από την ανά­κλαση οδήγησε στη θέση των ηθο­ποιών πίσω, μπροστά στη σκηνή με ι­σχυρές ανακλάσεις πίσω και κάτω.
Η τελευταία παρατήρηση είναι η α­νάγκη για ησυχία. Η μεγάλη ησυχία καθιστά τη φωνή ικανή να ακουστεί σε μεγάλες αποστάσεις. Γι’ αυτό οι θέσεις των αρχαίων θεάτρων είναι ε­πιλεγμένες για τη μεγάλη ησυχία του περιβάλλοντος χώρου (σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και σήμερα).

Το μόνο ζήτημα στο οποίο οι συν­θήκες τότε ήταν χειρότερες για τους ηθοποιούς, ήταν οι θεατές. Ο επι­σκέπτης του θεάτρου έμενε εκεί πολλές ώρες, σε συνθήκες κάθε άλ­λο παρά σύγχρονου θεάτρου και συμμετείχε με αντιδράσεις, σε αντί­θεση με το σημερινό θεατή που σέ­βεται το χώρο και την τέχνη.